Τα Αμπελάκια είναι η ιστορική έδρα του Δήμου Τεμπών. Έχουν χαρακτηρισθεί από την Πολιτεία ως παραδοσιακός οικισμός. Στο χωριό σώζονται σήμερα άφθονα καλοδιατηρημένα πετρόχτιστα αρχοντικά καιπαραδοσιακές πέτρινες βρύσες που φανερώνουν παλαιότερες εποχές δόξας, πλούτου και ακμής. Λίγοι μπορούν να φανταστούν ότι εδώ πάνω στα τέλη του 18ου αιώνα, κατοικούσαν 6.000 άνθρωποι που εργάζονταν με ζήλο, στέλνοντας τα προϊόντα τους σε ολόκληρη την Ευρώπη!

Μακριά από τα αστικά κέντρα και τους συγκοινωνιακούς άξονες, σ’ εποπτική θέση, πέντε χιλιόμετρα από τα Ιερά στενά των Τεμπών, ανηφορίζοντας κανείς μπορεί να δει να ξεπροβάλουν στους πρόποδες του όρους ‘Οσσα’,ή ‘Κίσσαβος’ τα Αμπελάκια, η Ιστορική Κοινότητα των Αμπελακίων όπως έχει επικρατήσει.

Η πρώτη οπτική επαφή με τα Αμπελάκια δίνει στον ταξιδιώτη την εντύπωση ότι αυτό το «χωριό» διαφέρει από τα άλλα …και όντως αυτό συμβαίνει.
Αρχοντικά κρεμασμένα στις πλαγιές του βουνού μαρτυρούν με την αρχιτεκτονική τους, ότι τα χρόνια που πέρασαν άφησαν την δική τους ανεξίτηλη ιστορική πινελιά.Μια μαγεία διάχυτη μέσα στα στενά του χωριού αφήνουν τον ταξιδιώτη άφωνο να θαυμάζει τον πολιτισμό που μαρτυρούν τα σπίτια,οι λιθόστρωτοι δρόμοι,οι γέροντες.

Πετρόχτιστα σπίτια και αρχοντικά «ξεφυτρώνουν» ανάμεσα σε κυπαρίσσια, όπως η κατοικία του Γεωργίου Μαύρου, προέδρου του συνεταιρισμού, που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Γνώρισε πολύ μεγάλη οικονομική ανάπτυξη κατά το παρελθόν, χάρη στην επεξεργασία και την βαφή νημάτων με κόκκινο χρώμα που παρήγαγαν από την επεξεργασία του φυτού ριζάρι (ρουβία η βαφική).

Η κωμόπολη των Αμπελακίων, έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο, κυρίως για την ίδρυση το έτος 1778, του πρώτου συνεταιρισμού στον κόσμο, με την ονομασία “Κοινή Συντροφία και Αδελφότης των Αμπελακίων”, που αντικείμενο είχε, την παραγωγή, επεξεργασία, βαφή και εμπορία, κόκκινων, άλικων, νημάτων.

Στα 1780, γνωρίζουμε από το δεύτερο καταστατικό του συνεταιρισμού που σώθηκε, ότι αριθμούσε 6.000 μέλη, εκ των οποίων τα 4.000, δούλευαν στα 24 εργαστήρια, νηματοβαφεία, πλυντήρια, στα Αμπελάκια και τα υπόλοιπα 2.000 δούλευαν στον κάμπο για την καλλιέργεια και παραγωγή των πρώτων υλών, που ήταν το ριζάρι και το βαμβάκι, σε σύνολο περίπου 6.000 κατοίκων, την ίδια περίοδο. Επίσης συνεργαζόταν με άλλα 22 χωριά της περιοχής. Στη συνέχεια τα βαμμένα νήματα προωθούνταν για πώληση στα 17 υποκαταστήματα του συνεταιρισμού στην Ευρώπη, σε διάφορες πόλεις, όπως Βιέννη, Άμστερνταμ, Αμβούργο, Λονδίνο, Μασσαλία. Λειψία, Βoυδαπέστη, Τεργέστη, Οδησσό, Άνχεν, Ρουέν, Λυών, Δρέσδη, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Σμύρνη και άλλες.

Στο περίφημο Ελληνομουσείο, δίδαξαν διάσημοι διδάσκαλοι του Γένους, όπως ο Νεόφυτος Δούκας, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Κωνσταντίνος Κούμας και ο Αδαμάντιος Μάναρης, ο οποίος και κληροδότησε στην κοινότητα μέρος της περιουσίας του για τη συντήρηση της σχολής. Αναφέρεται μάλιστα και κάποια συνεργασία του Άνθιμου Γαζή με τον Γρηγόριο Κωνσταντά, με σκοπό την ίδρυση στα Αμπελάκια ακαδημίας, που θα αποτελούσε το κέντρο του νεοελληνικού διαφωτισμού. Στα Αμπελάκια ιδρύθηκε και η πρώτη σκηνή νεοελληνικοϋ θεάτρου.

Θα αφήσουμε το αυτοκίνητο στην είσοδο του χωριού και θα συνεχίσουμε με τα πόδια στα στενά καλντερίμια. Αξίζει τον κόπο να επισκεφθούμε το φρουριακής μορφής τριώροφο αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς, του προέδρου της Κοινής Συντροφίας. Χτίστηκε το 1787 και είναι διακοσμημένο με πολύχρωμες τοιχογραφίες, ένα εντυπωσιακό πορσελάνινο τζάκι ενώ τα ταβάνια είναι ξυλόγλυπτα.

Τέλος σειρά έχει το Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Αμπελακίων. Στεγάζεται στο αρχοντικό Μολά. Εδώ ο επισκέπτης θα βρεθεί ενώπιον της ζωντανής αναπαράστασης του τρόπου ζωής της χρυσής εκείνης εποχής.

Στα Αμπελάκια μπορείτε να φτάσετε με ασφάλεια και άνεση, χρησιμοποιώντας το σύγχρονο και ασφαλές περιβάλλον που προσφέρει η λειτουργία των Ελληνικών Αυτοκινητοδρόμων μελών της HELLASTRON.

Η συνολική απόσταση που πρέπει να διανύσετε είναι 380 χιλιόμετρα από την Αθήνα ή 120 χιλιόμετρα από Θεσσαλονίκη

Από την Αθήνα θα χρησιμοποιήσετε τον αυτοκινητόδρομο «Νέα Οδός» (Αθήνα- Σκάρφεια), τον αυτοκινητόδρομο «Κεντρική Οδός» (Σκάρφεια-Ράχες)  και τον αυτοκινητόδρομο «Αιγαίου» (Ράχες-Κλειδί), πάντα με κατεύθυνση προς Θεσσαλονίκη. Πρίν την είσοδο σας στη κοιλάδα των τεμπών υπάρχει σχετική πληροφοριακή πινακίδα για τα Αμπελάκια. Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας την επαρχιακή οδό Γόννων-Αμπελακίων θα φτάσετε στον τελικό σας προορισμό. Από την Θεσσαλονίκη, θα χρησιμοποιήσετε τον αυτοκινητόδρομο «Εγνατία Οδός» με κατεύθυνση προς Αθήνα και στη συνέχεια τον Αυτοκινητόδρομο «Αιγαίου» με την ίδια κατεύθυνση μέχρι την εξοδό σας από την κοιλάδα των Τεμπών οπότε και θα συναντήσετε την σχετική πληροφοριακή πινακίδα για τα Αμπελάκια. Από εκεί χρησιμοποιώντας την επαρχιακή οδό Γόννων-Αμπελακίων θα φτάσετε στον τελικό σας προορισμό.

 Η ολοκλήρωση των εργασιών στον αυτοκινητόδρομο Αιγαίου μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα θα μειώσει σημαντικά τον συνολικό χρόνο ταξιδιού μέχρι τα Αμπελάκια καθιστώντας τον έναν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό.